Verkrachting is in de nieuwe roman van Alma Mathijssen Bewaar de zomer een van autobiografische scènes die ze beschrijft. Na een drankspelletje zegt ze zachtjes ‘nee’ en de jongen, een leeftijdgenoot, luistert niet (‘Heel even’, zegt hij). Hij heeft seks met haar zonder haar instemming.

Heel recent is het juridische onderscheid tussen ‘verkrachting’ en ‘seks tegen de wil’ afgeschaft. Dat laatste werd veel lichter bestraft – het telde pas als ‘verkrachting’ wanneer er geweld werd gebruikt en er verzet werd geboden. De nieuwe wet herdefinieert verkrachting als seks zonder instemming. Dit is de grootste wijziging sinds 1991, toen verkrachting binnen het huwelijk strafbaar werd. Lang fungeerde de vrouw als doorgeefluik van mannelijke lusten. Een voorbeeld daarvan is Ali B. die begin juli door de rechtbank van Haarlem werd veroordeeld tot twee jaar cel voor het verkrachten van een vrouw en een poging tot verkrachting van zangeres Ellen ten Damme. Het OM had de rapper schuldig bevonden aan vier de delicten vanwege wettig en overtuigend bewijs. “Uit het dossier komt het beeld naar voren van een dominant persoon, die geen ‘nee’ accepteert”, sprak de openbaar aanklager in het proces tegen Ali B.

Foto: Evelien Polter

Door de tweede feministische golf werd blootgelegd hoe de maatschappelijke ondergeschiktheid van vrouwen doorwerkte in seksuele intimiteit. We gaven in praatgroepen de eerste woorden aan wat we nu gendergerelateerd geweld noemen. Door eigen ervaringen te bespreken zagen we in plaats van incidenten een maatschappelijk probleem. Daardoor kennen we nu termen als ‘verkrachting binnen het huwelijk’ en ‘seksuele intimidatie’. Door het bedenken van die termen stelden feministen de wetenschap in staat geweld tegen vrouwen verder te definiëren en te meten. Seksueel geweld was van een privéprobleem een openbare zaak geworden.

Ruim vijf jaar geleden ontvlamde de #MeToo-beweging. Via aanklachten, persoonlijke getuigenissen en anonieme verhalen in de media werden mannen in machtsposities aangewezen die zich ongepast, seksueel of anderszins grensoverschrijdend hadden gedragen. Dat geweld werd bespreekbaar gemaakt. Het liet zien dat machtsverhoudingen een belangrijke rol spelen in relaties.

Sinds 1 juli is seks strafbaar als duidelijk is dat de ander geen seks wilde. Je hoeft niet meer te bewijzen dat je gedwongen bent. De wet dient meerdere doelen: het gaat om slachtoffers te beschermen, om een goede rechtsgang mogelijk te maken en om onnodige wreedheid te vermijden. De wet markeert een verschuiving in ons denken over seks. De strijd tegen mannelijke overheersing is met deze nieuwe wet nog niet ten einde. De misogynie en de haat is ook toegenomen: kijk naar het succes van iemand als Andrew Tate (influencer en kickbokser verdacht van onder meer verkrachting). En naar het proces tegen Ali B. Mannen als Andrew Tate en Ali B. zijn voorbeelden van viriele en sterke mannen. Zij lijken niet kwetsbaar te kunnen zijn want dat staat immers haaks op hun mannelijkheid.

Consent, oftewel toestemming, lijkt de sleutel tot een wereld zonder seksueel geweld. De verkrachting in de roman Bewaar de zomer van Alma Mathijssen was nu strafbaar geweest als de hoofdpersoon uit het verhaal niet zachtjes maar stelliger ‘nee’ had gezegd. De verantwoordelijkheid voor veilige seks komt zo vooral bij deze vrouw te liggen. Dit beantwoordt aan een ideaalbeeld van een sterke vrouw vol zelfvertrouwen, die altijd weet wat ze wil. De mythe van het neoliberale onafhankelijke individu die altijd weet wat ze wil is nu ook doorgedrongen in ons seksleven. De vraag is of onze seksuele intimiteit met anderen daardoor fijner wordt.